Paragraaf 8 Grondbeleid

1. Wat is het doel van deze paragraaf?

Terug naar navigatie - 1. Wat is het doel van deze paragraaf?

Doel van deze paragraaf is om uw raad inzicht te geven in de resultaten en risico’s van de grondexploitatie. Deze paragraaf is een van de onderdelen van het gemeentelijk grondbeleid, naast onder meer de Meerjaren Prognose Grondbedrijf (MPG) die in de raad wordt behandeld.

In deze paragraaf komen de volgende onderdelen aan de orde:

  • Een beschrijving van het wettelijk kader en het gemeentelijk beleid met een blik op de ontwikkelingen op de vastgoedmarkt;
  • De uitgangspunten ten aanzien van rekenparameters en risicoafdekking die in de grondexploitaties worden gehanteerd;
  • Een stand van zaken en vooruitblik van elk grondexploitatiegebied, waarbij ook eventuele risico’s worden benoemd;
  • De financiële relatie tussen de algemene reserve grondbedrijf en de algemene dienst;
  • Aandachtspunten bij de grondexploitatie en kostenverhaal bij particuliere locatieontwikkelingen.

2. Wettelijk kader en gemeentelijk beleid

Terug naar navigatie - 2. Wettelijk kader en gemeentelijk beleid

Het gemeentelijk grondbeleid is ondersteunend aan de door het bestuur geformuleerde beleidsdoelstellingen. Grondverwerving, -productie, -uitgifte en -beheer zijn onmisbare en logische ingrediënten van elke ontwikkeling met ruimtelijke consequenties. Het gaat om het bouwen van woningen, bedrijven, de aanleg van wegen of het realiseren van scholen en andere maatschappelijke voorzieningen.

De gemeentelijke doelstellingen van en werkwijzen binnen het grondbeleid, inclusief het te voeren grondprijsbeleid liggen vast in de door de raad vastgestelde nota ‘Vaste grond voor beleid’. In 2011 is een addendum op deze nota vastgesteld. Voor particuliere locatie-ontwikkelingen is tevens in 2014 de nota Kostenverhaal door de raad vastgesteld. Met de nota Vaste grond voor beleid wordt ook invulling gegeven aan de begrotingsvoorschriften die een transparant en ingekaderd grondbeleid beogen. Het grondprijsbeleid wordt uitgewerkt in de – elk jaar door het college vast te stellen – grondprijsbrief, die ook dit jaar door ons college wordt vastgesteld. Tevens worden jaarlijks het Meerjarenperspectief Grondbedrijf en de herziene grondexploitaties naar uw raad gestuurd. Ook in 2019 wordt deze cyclus doorlopen.
Ontwikkelingen op de vastgoedmarkt

De groei van de Nederlandse economie hoorde in de afgelopen jaren tot de grootste van alle West-Europese landen. Voor de komende jaren wordt nog steeds een economische groei verwacht, maar deze zal naar verwachting enigszins afvlakken. Er is sprake van; 'aantrekkende werkgelegenheid, dalende werkloosheid, hoger beschikbaar inkomen, hogere consumptie en meer investeringen', aldus het CPB. Die economische voorspoed, die sinds enkele jaren is ingezet, uit zich ook op de vastgoedmarkt. Specifiek op de woningmarkt is sprake van een krappe markt. Door de spanning op de woningmarkt, de lage rentestanden en de hoogconjunctuur continueert de stijging van de woningprijzen en is het aanbod van te koop staande woningen nog minimaal.

Het Centraal Planbureau stelt in de Macro Economische Verkenning (MEV) 2019 dat de Nederlandse economie de wind goed in de zeilen heeft, maar dat het met de dag ook duidelijker wordt dat de neerwaartse risico’s voor Nederland dichterbij komen. Dit zijn risico’s (o.a. Brexit) die de groei van de economie kunnen schaden. Het is dan ook van belang om ondanks het positieve sentiment, realistische toekomstverwachtingen te hebben, gezien de ervaringen ten tijde van de financiële en economische crisis. In de MEV rekent het CPB met een economische groei van 2,6% in 2019. De werkloosheid daalt naar 3,5% en de koopkracht neemt toe met 1,5%. Deze positieve toekomstverwachting is realistisch als onderlegger voor het Woerdense grondbeleid.

Het aantal verkochte woningen in Nederland laat voor het eerst sinds 2013 een daling zien. Waar in 2017 nog circa 242.000 woningen werden verkocht, is het aantal in 2018 gedaald naar 214.000 woningen. De woningprijs is in het eerste kwartaal van 2019 met 10,3% toegenomen ten opzichte van het eerste kwartaal van 2018. Voor het eerst in 18 kwartalen is in het eerste kwartaal van 2019 het woningaanbod toegenomen.

Het consumentenvertrouwen heeft in het eerste kwartaal van 2019 ten opzichte van het eerste kwartaal van 2018 een dieptepunt bereikt, maar zit sindsdien weer in de lift. Consumenten zijn negatiever over hun financiële situatie en vinden de tijd voor het doen van grote aankopen minder gunstig. Het vertrouwen van de consument verbetert echter sinds het eerste kwartaal van 2019 weer enigszins. De algemene koopbereidheid is dan ook weer aan het toenemen, maar bevind zich vooralsnog onder het niveau van het eerste kwartaal van 2018.

Woerden

Terug naar navigatie - Woerden

 

Woningen
De trends die in Nederland op de vastgoedmarkt worden onderscheiden zijn ook in het afgelopen jaar in de Woerdense praktijk zichtbaar. Sprake is van toenemende woningprijzen en een dalend woningaanbod. In het eerste kwartaal van 2019 werden 153 woningen verkocht ten opzichte van 152 woningen in het eerste kwartaal van 2018. Ten opzichte van 2017 is sprake van een forse daling van het aantal transacties, met liefst 25%. Hiermee ligt het aantal transacties per kwartaal onder het niveau van het aantal transacties per kwartaal in 2015 en 2016 .

De gemiddelde verkooptijd van een woning is afgenomen van 104 dagen in het eerste kwartaal van 2016 naar 59 dagen in het eerste kwartaal van 2017, naar 44 dagen in het eerste kwartaal van 2018 en naar 38 dagen in het eerste kwartaal van 2019. Dit is een substantiële afname.

In juni 2018 stonden op www.funda.nl in de gemeente Woerden 282 woningen te koop, een jaar eerder stonden slechts 196 woningen te koop. Het huidige aanbod staat in meerderheid (188 woningen) in Woerden. In Harmelen staan 31 woningen te koop, Kamerik heeft een aanbod van 12 woningen en Zegveld een aanbod van 51 woningen. Van het totale aanbod betreft het in 227 gevallen een grondgebonden woning en in 55 gevallen een appartement.

 

Kantoren
In Woerden worden nauwelijks nog nieuwe kantoren ontwikkeld. Ondanks de verbeterde marktomstandigheden op de kantorenmarkt blijft het van belang om terughoudend te zijn ten aanzien van nieuw kantoorareaal.

In 2014 hebben de gemeenten van de U10 onderlinge afspraken gemaakt om de kantorenleegstand aan te pakken en de regionale kantorenmarkt weer gezond te maken. Deze afspraken zijn vastgelegd in de ‘Regionale Overeenkomst Kantoren 2014-2030’. Gemeenten ondersteunen actief de transformatie van leegstaande en boventallige kantoorpanden naar bijvoorbeeld woningen of bedrijfsruimte, en bovenal: bestaande plannen voor nieuwe kantoren worden sterk beperkt.


Bedrijventerreinen
Wij willen aan bedrijven die nu in Woerden gevestigd zijn de gelegenheid bieden om door te kunnen groeien op kwalitatief goede bedrijfsterreinen. Het gaat hierbij om de toevoeging van 6 tot 9 ha. In de kern Woerden is op dit moment geen bedrijfsgrond uitgeefbaar door de gemeente. De gemeente is middels een haalbaarheidsonderzoek aan het onderzoeken op welke wijze concreet invulling kan worden gegeven aan de behoefte van 6 hectare nieuw bedrijventerrein (schuifruimte).

3. Uitgangspunten voor grondexploitaties

Terug naar navigatie - 3. Uitgangspunten voor grondexploitaties

 

a. Parameters
De gemeentelijke grondexploitaties worden jaarlijks herzien. In de grondexploitaties wordt uitgegaan van de boekwaardes per 31 december 2018, zoals opgenomen in de jaarrekening 2018. Daarnaast zijn de laatst bekende wijzigingen doorgevoerd waardoor meevallers en tegenvallers zijn ontstaan.

De huidige geactualiseerde exploitatieopzetten hebben als prijspeil 2019. Hieraan ligt ten grondslag een notitie opgesteld met de (nieuwe) parameters; rentepercentages en kosten- en opbrengstenindexen.

 

b. Reserves
De gemeente Woerden kende het gebruik om vanuit de grondexploitaties afdrachten te doen aan de Reserve Infrastructurele werken en het Groenfonds. Sinds 2016 is door de Commissie BBV bepaald dat deze werkwijze aangepast moest worden. De bijdrage aan genoemde reserve en fondsen zal moeten komen uit de algemene middelen nadat er tussentijds winst is genomen uit de grondexploitaties of via resultaatsbestemming, na afsluiting van een grondexploitatie.

Bij particuliere ontwikkelaars verhaalt de gemeente haar kosten en de bovenwijkse bedragen via een exploitatieovereenkomst. De kosten worden in rekening gebracht als op grond van een exploitatieovereenkomst medewerking wordt verleend aan particuliere plannen. De bedragen zijn gebaseerd op de structuurvisie en de daarop volgende Nota bovenwijks. Ook verhaalt de gemeente de kosten die zij maakt ten behoeve van de planontwikkeling.

 

c. Winstnemingen
In 2018 is de Commissie BBV gekomen met een nadere toelichting over de verplichte werkwijze bij tussentijdse winstnemingen in grondexploitaties. Voor winstneming hanteert de commissie de percentage of completion (POC-)methode: voor zover gronden zijn verkocht en opbrengsten zijn gerealiseerd, moet verplicht tussentijds, naar rato van de voortgang van de grondexploitatie, winst worden genomen. Hieruit volgde voor het boekjaar 2018 de verplichting tot tussentijdse winstneming in drie grondexploitaties, te weten Snel & Polanen, Kamerik Noord-Oost II en Jan Steenstraat.

 

d. Risicovoorzieningen
Voor de afdekking van risico’s werd, conform de nota 'Vaste grond voor beleid', in elke grondexploitatie een risicovoorziening opgenomen. De commissie BBV heeft bij de actualisatie van de spelregels inzake grondexploitaties aangegeven dat de post onvoorzien (risicovoorziening) niet langer onderdeel mag uitmaken van een grondexploitatie. De accountants citeren dit in de managementletter 2018 eveneens en stellen het volgende: "Bij het opstellen van de prospecties is het van belang dat geen rekening meer wordt gehouden met de post onvoorzien". Bij de actualisaties van de grondexploitaties is de post 'risicovoorziening', conform BBV geschrapt.

De exploitatieresultaten worden genomen naar gelang de opbrengsten gerealiseerd worden. Jaarlijks wordt het bedrijfsresultaat bepaald. Dit resultaat wordt gestort in de Algemene reserve grondbedrijf (ARG). Deze reserve heeft onder andere ten doel om onvoorziene risico’s in de grondexploitatie op te vangen.

De reserve wordt gevoed door (tussentijdse) winsten uit exploitatiegebieden en verliezen worden ten laste van deze reserve gebracht (na aftrek verliesvoorziening). In de nota ‘Vaste grond voor beleid’ is een streefwaarde gesteld voor de omvang van de ARG: 10% van het totale in de grondexploitaties geïnvesteerde vermogen met een minimum van € 1 miljoen. In 2019 ligt de reserve boven de 10%.

Per 31 december 2018 is het geïnvesteerde vermogen als volgt:

Complex Boekwaarde
31-12-2018
Snel en Polanen -10.204.718
Defensie-eiland 15.800.098
Kamerik Noordoost II 191.299
Brediuspark 737.981
Jan Steenstraat -1.492.406
Harmelen 638.308
Pionier 48.819
Totale boekwaarde complexen per 31-12-2018 € 5.719.381
Gewenste minimale omvang ARG 2019 (10% van de boekwaarde) € 571.938

Voor 2019 en verder worden de volgende stortingen en onttrekkingen van de Algemene Reserve Grondbedrijf (ARG) verwacht.

Stand per 31-12-2018 (cf. jaarrekening) € 6.239.890
Verwachte stortingen/onttrekkingen 2019:
Af: Afdracht 2019 aan Algemene Reserve -700.000
Af: Afdracht Reserve dekking Kapitaallasten -3.400.000
Af: Afdracht Reserve Infrastructurele Werken -500.000
Bij: Winstneming grondexploitaties 2018 2.302.207
Geprognosticeerde omvang ARG eind 2019 € 3.942.097

4. Toelichting per exploitatiegebied

Terug naar navigatie - 4. Toelichting per exploitatiegebied

In het navolgende overzicht zijn de geprognosticeerde resultaten van de in exploitatie genomen complexen weergegeven per 2019.

In exploitatie genomen complexen Boekwaarde Nog te maken kosten Nog te verwachten opbrengsten Verwacht expl. res. op eindwaarde Voorziening Verwacht expl. Verwacht expl.
res. op eindwaarde res. op startwaarde
incl. voorz. incl. voorz.
1. Snel en Polanen -10.204.718 48.848.823 40.743.113 -2.099.008
2. Defensie-eiland 15.800.099 1.059.144 0 16.859.243 -16.859.243 0 0
3. Kamerik NO II 191.299 623.925 1.593.608 -778.384
4. Brediuspark 737.981 927.828 2.529.093 -863.284
5. Jan Steenstraat -1.492.406 431.283 50.406 -1.111.529
6. Harmelen 638.308 2.657.153 4.942.882 -1.647.421
7. Pionier 48.819 317.102 543.732 -177.810
Totaal € 5.719.382 € 54.865.259 € 50.402.834 € 10.181.807 -€ 16.859.243 € 0 € 0

Ad 1: Snel en Polanen

Terug naar navigatie - Ad 1: Snel en Polanen

Snel en Polanen Boekwaarde 31 december 2018 - € 10.204.718
Dit betreft een samengestelde gebiedsexploitatie bestaande uit meerdere deelexploitaties (Waterrijk, Snellerpoort, Recreatiegebied Cattenbroek en Snel en Polanen Algemeen).

Toelichting per deelgebied Snel en Polanen
Deelgebied Algemeen
Deze exploitatie bestaat uit het gebied ten westen van de Cattenbroekerdijk. Daarnaast bestaat het gebied uit bedrijventerrein Polanen dat inmiddels geheel is uitgegeven. Het onderdeel bedrijventerrein Polanen is derhalve afgesloten. Tot het deelgebied/exploitatie Snel en Polanen Algemeen behoort ook de sportstrook die is gelegen tussen de spoorlijn en Steinhagenseweg ten oosten van de Cattenbroekerdijk.

Daarnaast zitten in deze deelexploitatie onder andere de kosten voor de nog te realiseren bovenwijkse werken waarbij gedacht moet worden aan o.a. de aanpassing van de Steinhagenseweg buiten Snellerpoort, kosten voor extra geluidswerende maatregelen en kosten voor speelvoorzieningen en aanleg ondergrondse vuilinzameling (gestapelde bouw) voor het gehele gebied Snel en Polanen.


Deelgebied Waterrijk
Dit deelgebied/exploitatie bestaat uit het gebied ten oosten van de Cattenbroekerdijk. Het gebied bestaat uit in totaal 1.110 woningen verdeeld over het Villapark, 4 wooneilanden, één brede school en een wijkpark. Er moeten nog ca. 11 woningen worden gerealiseerd / kavels worden uitgegeven. Nog één kavel op eiland 4 dient te koop worden aangeboden op de markt, dit gebeurt nadat de tijdelijke noodontsluiting voor hulpdiensten is verwijderd en de definitieve ontsluiting is aangelegd.

Deelgebied Snellerpoort
Dit deelgebied/exploitatie bestaat uit het gebied tussen de Steinhagenseweg/Beneluxlaan en het spoor. Het betreft ongeveer 700 woningen. In 2020 wordt het bestemmingsplan Snellerpoort aan de raad voorgelegd.


Deelgebied Recreatiegebied Cattenbroek
Dit deelgebied/exploitatie ligt tussen de Cattenbroekerdijk, Potterskade en A12. Hier is een recreatievoorziening voorzien. Naar verwachting worden het nieuwe bestemmingsplan en de vergunningaanvraag gelijktijdig in procedure gebracht voor 1 januari 2020.

Ad 2: Defensie-eiland

Terug naar navigatie - Ad 2: Defensie-eiland

Defensie-eiland Boekwaarde 31 december 2018 € 15.800.099
Op het Defensie-eiland voeren we een unieke binnenstedelijke herstructureringsopgave uit met een bouwprogramma van circa 230 woningen en een beperkt aantal voorzieningen. Binnen dit project is sprake van een grote bodemsanering en worden daarnaast oude structuren teruggebracht. In 2013 is gestart met de bouw van de eerste fase. In het najaar van 2017 is de laatste fase van Defensie-eiland (fase Zuid) in verkoop gegaan. De laatste gronden zijn in 2019 geleverd. De verwachting is dat eind 2020 alle woningen zijn gerealiseerd en de openbare ruimte volledig is aangelegd, waarna vervolgens de grondexploitatie kan worden afgesloten.

Op de ontwikkeling is sprake van een substantieel financieel tekort, dit tekort is volledig afgedekt met een verliesvoorziening. Het is van belang op te merken dat dergelijke complexe binnenstedelijke herontwikkelingsopgaven in de regel gepaard gaan met een financieel negatieve grondexploitatie.

Ad 3: Kamerik Noord-Oost II

Terug naar navigatie - Ad 3: Kamerik Noord-Oost II

Kamerik Noordoost II Boekwaarde 31 december 2018 € 191.299
Kamerik Noord-Oost II is een uitbreidingslocatie voor woningbouw aan de noordoostzijde van de kern Kamerik. Het plan bevat circa 64 woningen en een zorgcomplex. In 2017 heeft de gemeente voorbereidingen getroffen voor de totstandkoming van een CPO-project van 10 tot 12 woningen. De levering van de gronden aan de CPO zal naar verwachting in 2020 plaatsvinden. Tevens zijn er in 2018 twee kavels geleverd en worden er in 2019 nog twee kavels geleverd. Het project zal hoogstwaarschijnlijk eind 2020 kunnen worden afgerond.

Ad 4: Brediuspark

Terug naar navigatie - Ad 4: Brediuspark

Brediuspark Boekwaarde 31 december 2018 € 737.981
Het totale plan bestaat uit 7 te verkopen kavels (particulier opdrachtgeverschap) en de aanpassing van het entreegebied aan de zijde van de Burgemeester van Kempensingel. De uitgifte van de kavels aan de Veste stond op de planning voor 2018 (met levering in 2019). Het opstellen van de visievorming voor het centrumgebied kost echter veel meer tijd dan aanvankelijk werd verwacht. Als gevolg hiervan is de uitgifte van de kavels vertraagd. Hierdoor worden de kavels in 2019 op de markt aangeboden en in 2020 geleverd.

Ad 5: Jan Steenstraat

Terug naar navigatie - Ad 5: Jan Steenstraat

Jan Steenstraat Boekwaarde 31 december 2018 - € 1.492.406
De locatie Jan Steenstraat betreft een voormalige schoollocatie waar de realisatie van 33 woningen wordt mogelijk gemaakt. Het betreft hier de realisatie van rijwoningen, koopappartementen en appartementen in de vrije sector huur. Na de selectieprocedure is eind 2017 een ontwikkelovereenkomst gesloten met de geselecteerde ontwikkelaar. Vervolgens is eind 2018 een koopovereenkomst getekend en is de grond geleverd aan de ontwikkelende partij. De inrichting van de openbare ruimte buiten het bouwvlak wordt door de gemeente gedaan. Naar verwachting zal de grondexploitatie eind 2020 afgesloten kunnen worden.

Ad 6: Harmelen

Terug naar navigatie - Ad 6: Harmelen

Harmelen Boekwaarde 31 december 2018 € 638.308
De grondexploitatie Harmelen bestaat uit meerdere locaties te weten de voormalige zwembadlocatie, de Fonteinschoollocatie, de voormalige raadhuislocatie, de Mauritshof, Triaq en de Kind&Co-locatie. Op deze locaties gezamenlijk worden circa 80 woningen gerealiseerd. Het betreft hier sociale en vrije sector woningbouw. De realisatie vindt plaats in 2021 en 2022. Daarna zal de grondexploitatie afgesloten kunnen worden.

Ad 7: Pionier

Terug naar navigatie - Ad 7: Pionier

Pionier Boekwaarde 31 december 2018 € 48.819
Deze voormalige schoollocatie is vrijgekomen voor ontwikkeling. Het schoolgebouw is gesloopt en de gemeente heeft medio 2019 met GroenWest de ontwikkelovereenkomst gesloten voor de realisatie van 24 levensloopbestendige woningen.