Paragraaf 3 Weerstandsvermogen en risicobeheersing

Op de tabel is de volgende toelichting te geven:

• Algemene reserve. De incidentele weerstandscapaciteit van de gemeente Woerden wordt hoofdzakelijk gevormd door de algemene reserve. Andere reserves worden niet meegerekend, omdat hiervoor een bestemming in de begroting is opgenomen.
• Stille reserves. De stille reserves van de gemeente Woerden worden vanwege hun speculatieve karakter op 0 gewaardeerd.
• Post onvoorzien. Ter dekking van onvoorziene begrotingsuitgaven in de loop van het jaar is in de begroting een budget onvoorzien opgenomen. Dit budget is gebaseerd op een norm van € 0,50 per inwoner.
• Onbenutte belastingcapaciteit. Tot aan de jaarrekening 2017 hielden we bij de bepaling van het weerstandsvermogen nog geen rekening met de onbenutte belastingcapaciteit, oftewel de mogelijkheden die we hebben om extra inkomsten te krijgen door belastingen te verhogen. Tegenwoordig brengen we dit wel in beeld, om daarmee aan te geven in welke mate onze risico’s opgevangen kunnen worden door deze vorm van inkomstenverhoging. Daarbij wordt gebruikgemaakt van de zogenoemde artikel 12-norm. Dit is de norm die het Rijk aangeeft tot welk bedrag de OZB kan worden verhoogd op het moment dat een gemeente in de financiële problemen komt. De berekening ziet er als volgt uit:

Uit de tabel blijkt dat er ook bij het opstellen van de begroting voor de risico’s ruimschoots dekking is vanuit de beschikbare weerstandscapaciteit, gemeten naar de huidige afspraken omtrent de bandbreedte. Uitgaande van de ondergrens kunnen de risico’s 5,6 maal gedekt worden. Bij de bovengrens is dit 3,9 maal.

* In dit cijfer is nog geen rekening gehouden met het dekkingsplan zoals in de algemene
beschouwingen is opgenomen. Indien dit dekkingsplan wordt gehonoreerd, dan heeft dit positieve
gevolgen voor de kengetallen.

De kengetallen geven inzicht in de (ontwikkeling van de) financiële positie van de gemeente. Ze maken onder meer inzichtelijk(er) over hoeveel (financiële) ruimte de gemeente beschikt om structurele en incidentele lasten te kunnen dekken of opvangen. Daarnaast geven ze inzicht in de financiële weerbaar- en wendbaarheid van de gemeente. Hieronder wordt per kengetal uitgelegd welke verhouding wordt uitgedrukt en hoe het desbetreffende kengetal zich ontwikkelt.

a. netto schuldquote en netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen
Dit cijfer geeft inzicht in het niveau van de gemeentelijke schuldenlast ten opzichte van de eigen middelen. Het geeft een indicatie van de mate waarin de rentelasten en de aflossingen op de financiële positie drukken. De signaalwaarde voor de netto schuldquote bedraagt 130%.
Wanneer de netto schuld groter is dan 130% van de inkomsten, is er volgens de VNG sprake van een erg hoge schuld.

b. solvabiliteitsratio
Dit cijfer geeft inzicht in de mate waarin de gemeente in staat is aan haar financiële verplichtingen te voldoen. Hoe hoger dit percentage, hoe gunstiger dit is voor de financiële weerbaarheid van de gemeente. Een solvabiliteitsratio lager dan 20% (signaalwaarde) heeft een gemeente haar bezit zwaar belast met een schuld. De komende jaren ontwikkelt de solvabiliteitsratio zich naar deze (bodem)signaalwaarde. Dit wordt met name veroorzaakt door de investeringen die in de Voorjaarsrapportage zijn opgenomen. Voor vervangingsinvesteringen/investeringen bestaand beleid betreft dit in de jaren 2020-2023 in totaal € 59.164.900 en voor budgettair neutrale investeringen (riool/reiniging) betreft dit € 9.967.000 in totaal dus € 69.131.900 die (nagenoeg) volledig met externe leningen gefinancierd zullen moeten worden) in combinatie met een geprognosticeerd niet verder toenemend eigen vermogen.

c. grondexploitatie
Dit kengetal geeft aan hoe groot de grondpositie (boekwaarde van de in exploitatie genomen bouwgronden) is ten opzichte van de totale jaarlijkse baten. Het geeft aan of een gemeente veel geld heeft geïnvesteerd in haar grondexploitatie. Dit geld moet namelijk nog worden terugverdiend vanuit grondverkopen. Een grondexploitatie van 10% of hoger wordt beschouwd als kwetsbaar. De boekwaarde van de in exploitatie genomen gronden van de gemeente ontwikkelt zich ruim beneden dit percentage. De volgende nuancering is hierbij wel op zijn plaats; de komende jaren zullen er nog veel kosten gemaakt moeten worden in met name de grondexploitatie “Snel & Polanen”. Ultimo 2018 had deze grondexploitatie een negatieve boekwaarde (hetgeen betekent dat de tot en met 2018 gerealiseerde grondverkopen de tot en met 2018 gerealiseerde kosten overstijgen). Om te voorkomen dat de geprognosticeerde kosten (ook nog) extern gefinancierd moeten worden is het van belang de in- en uitgaande kasstromen in deze grondexploitatie zo evenwichtig mogelijk met elkaar te (blijven) matchen.

d. structurele exploitatieruimte
Dit kengetal geeft aan in welke mate de structurele lasten van de gemeente worden gedekt door structurele baten. Een kengetal van 0% of hoger geeft aan dat er sprake is van een structureel sluitende begroting. Wanneer dit kengetal negatief is, betekent het dat het structurele deel van de baten in de begroting onvoldoende ruimte biedt om de lasten te blijven dragen. Als het dekkingsplan wordt gehonoreerd dan leidt dat tot een positief percentage.

e. Belastingcapaciteit
Dit kengetal geeft inzicht in hoe de belastingdruk in de gemeente zich verhoudt tot het landelijk gemiddelde. Als dit percentage laag is, betekent het dat de gemeente in principe nog meer inkomsten uit belastingen zou kunnen verwerven. Of dit wel of niet gebeurt, is een politieke beleidskeuze. Een kengetal boven de 100% kan een indicatie geven van de mate waarin de gemeente voor het structureel kunnen dekken van de begroting afhankelijk is van de eigen belastingbaten. Dit is echter niet alleen bepalend. Met name de eventueel nog beschikbare ruimte in de onbenutte OZB-belastingcapaciteit geeft aan of er nog ruimte is voor verhoging van de OZB-baten, indien en voor zover noodzakelijk/haalbaar.

De gemeenteraad heeft op 27 juni 2019 het amendement ‘Financiële gezondheid op termijn’ aangenomen . Daarmee is besloten de volgende adviezen uit het Deloitte-rapport ‘Financiële gezondheid van de gemeente Woerden’ over te nemen als kader voor de begroting 2020-2023.

De volgende adviezen zijn daarbij in het amendement overgenomen uit het rapport ‘’Financiële gezondheid op termijn’’:

Begroot en realiseer een structureel saldo van baten en lasten rond de nullijn om zo de huidige reservepositie te handhaven (advies 1).
Invulling: De voorliggende begroting is structureel sluitend. De incidentele beweging in de begroting is ook incidenteel gedekt, zodat het beeld in structurele zin in evenwicht is.

Stel hierbij signaleringswaarden vast voor solvabiliteit en netto schuldquote(advies 2)

Bij overschrijding van de signaleringswaarde 2 dient de gemeenteraad een expliciet besluit te nemen en bij overschrijding van de signaleringswaarde 3 wordt ter ondersteuning van het te nemen raadsbesluit inzichtelijk gemaakt dat is voldaan aan de volgende drie voorwaarden:

- De exploitatie is voor ieder jaar minimaal sluitend.
- In de meerjarenbegroting is binnen 3 jaar zicht op een verbetering van de solvabiliteit of netto schuldquote naar minimaal signaleringsniveau 2.
- Het risicoprofiel van de leningenportefeuille is evenwichtig.

Bij de presentatie van het rapport van Deloitte, begin dit jaar, heeft Deloitte aangegeven dat zij bij het samenstellen van het rapport, samen met de organisatie heeft geconstateerd dat de meerjarige balans niet aansloot bij de investeringsplanning. Bij de meerjarige balans was rekening gehouden met een onderuitputting van de investeringen (zoals in veel gemeenten worden investeringen in het jaar zelf niet volledig uitgegeven). Bij het opstellen van de begroting 2020-2023 hebben wij daarin een flinke slag gemaakt en is deze consistentie hersteld. De kengetallen zijn hiermee consistent met de investeringsplanning en de geprognosticeerde balans. Hiermee rekening houdend constateren wij dat het beeld (de trend) in de voorliggende begroting in de lijn ligt van de rapportage.

De schuldquote ontwikkelt zich van 146% in 2020 naar 172% in 2023. Dat is hoger dan de in het amendement opgenomen signaleringswaarden.

Invulling:
Door de slag die wij gemaakt hebben kan de volgende stap worden gezet in de sturing van met name de meerjarige schuldquote. Wij voorzien hierin door middel van de volgende aanpak (mede ter invulling van de adviezen 5 en 8):

a. In de Voorjaarsrapportage is een overzicht van vervangingsinvesteringen, investeringen bestaand beleid en investeringen budgettair neutraal voorgelegd. De komende maanden zal deze samen met de organisatie op realiteitsgehalte worden getoetst (dat houdt concreet in of de planning van de uitgaven van de investeringen realistisch is, advies 3). In de berekeningen zit op basis van de prognoses een fors volume aan investeringen in 2019 en tevens een aanzienlijke afname van de reserves. De komende periode zal het realiteitsgehalte hiervan worden geanalyseerd.
b. De resultaten hiervan zullen worden doorgerekend in een geactualiseerde meerjarige schuldquote.
c. Als deze – ook op langere termijn - boven de signaleringswaarde komen, dan zullen wij kaderstellend aan de raad uitspraken vragen over de prioritering van de investeringen. Daarbij wordt als suggestie meegenomen een gewenst investeringsplafond van gemiddeld 15-20 miljoen euro per jaar (advies 3).

De stappen a tot en met c zullen resulteren in een ‘’notitie investeringsplanning’’ die wij medio december/januari aan de raad zullen aanbieden. Vanuit deze notitie worden dan ook pas de investeringen voor 2020 door de raad geautoriseerd (‘’investeringspauze’’), waarbij wij opmerken dat investeringen op het gebied van de openbare ruimte, waarvan de voorbereiding in gevorderd stadium is, wel doorgang zullen vinden.

In de bovenvermelde notitie zullen wij aangeven hoe wij de indicatoren voor 10 jaar zullen berekenen en wat daarvoor nodig is. Vooralsnog hebben wij onze focus gelegd op een betrouwbare/consistente berekening van de indicatoren.

Ten aanzien van de leningenportefeuille constateren wij dat ook in de toekomst bij het aantrekken van geldleningen nadrukkelijk bewaakt moeten worden dat ook de toekomstige leningenportefeuille voldoende evenwichtig blijft qua risicoprofiel (advies 4).

De adviezen rondom het organiseren van een robuust risicomanagement en de professionalisering van de treasury functie worden nog dit jaar verder uitgewerkt (advies 6/7).

Tenslotte zullen wij op korte termijn de raadsvoorstellen met een kop ‘’gevolgen schuldquote’’ aanvullen, zodat bij elk raadsvoorstel dat de schuldquote raakt aangegeven wordt wat de gevolgen voor de schuldquote zijn, zodat de raad hierop haar afweging kan maken.