Paragraaf 3 Onderhoud kapitaalgoederen

De gemeente heeft de openbare ruimte in beheer. In die ruimte vindt een groot aantal activiteiten plaats, zoals wonen, werken en recreëren. Voor die activiteiten bestaat de openbare ruimte uit een aantal kapitaalgoederen op gebied van infrastructuur (wegen, water, riolering, kunstwerken), voorzieningen (groen, verlichting, sportfaciliteiten) en gebouwen. Al deze kapitaalgoederen dienen onderhouden te worden. Gezien de duurzaamheid van de kapitaalgoederen is dat een taak die continu budgettaire middelen vergt. Doel van deze paragraaf is om daar inzicht in te geven en het kader te schetsen voor zes hoofdonderwerpen: integraal beleid openbare ruimte (o.a. wegen, groen, kunstwerken en meubilair), riolering, baggeren, sportvelden, begraafplaatsen en gebouwen.

Beheerplannen

Voor de meerjarige onderhoudsramingen van enige omvang wordt in Woerden gewerkt met beheerplannen waarin, gekoppeld aan de keuze voor een bepaald onderhoudsniveau, een meerjarenraming van de kosten wordt gemaakt. Daarbij worden die kosten van onderhoud gesplitst naar:

• klein onderhoud (dekking kosten via exploitatie);
• groot onderhoud (dekking kosten via exploitatie of via investering);
• vervangingen/renovaties (dekking kosten via kapitaalkrediet);

Deze beheerplannen omvatten in principe een periode van 5 tot 10 jaar.

Integraal beheer openbare ruimte

Het IBOR-model gaat in de basis uit van het bekende onderstaande model waarbij aan 3 verschillende knoppen wordt gedraaid. Alle 3 houden direct verband met elkaar, dus draai je aan 1 dan bewegen de andere 2 mee.

 

 

Gemeente Woerden maakt gebruik van de kwaliteitsnormen conform de landelijke richtlijnen van het CROW (Beeldkwaliteit openbare ruimte\kwaliteitscatalogus openbare ruimte, 11-12-2018). De kwaliteitscatalogus openbare ruimte beschrijft onderhoudsniveaus voor objecten in de openbare ruimte. Om de beeldkwaliteit helder te beschrijven, is gekozen voor vijf onderhoudsniveaus. De vijf niveaus variëren van zeer hoog (A+) tot zeer laag (D). De gemeente is wettelijk gehouden aan de zorgplicht, waarbij niet onnodig de veiligheid voor gebruikers van de openbare ruimte op de proef wordt gesteld. 

Niveau	Omschrijving	Indicatie kwaliteit	Relatie met wegbeheer
A+	Zeer hoog	Nagenoeg ongeschonden	Er is geen schade
A	Hoog	Mooi en comfortabel	Er is enige schade, maar de waarschuwingsgrens is nog niet overschreden
B	Basis	Functioneel	De waarschuwingsgrens is overschreden: er is klein onderhoud nodig of binnen vijf jaar is groot onderhoud nodig
C	Laag	Onrustig beeld, discomfort of enige vorm van hinder	De richtlijn is overschreden: er is binnen twee jaar groot onderhoud nodig
D	Zeer laag	Kapitaalvernietiging, uitlokking van vernieling, functieverlies, juridische aansprakelijk-stelling of sociale onveiligheid	De richtlijn is meer dan één klasse overschreden: er is direct groot onderhoud nodig

 Onderhoudsniveaus conform de beeldkwaliteit systematiek (CROW, 2018) 

De meetlat voor de kwaliteit bestaat uit 4 elementen. 
1)    Het niveau 
2)    Een foto 
3)    Een toelichting 
4)    Een norm 
Hieronder staat een voorbeeld weergegeven voor het onderdeel voegwijdte en levenskracht bomen: 

Voorbeeld beeldkwaliteit voegwijdte (CROW, 2018) 

Voorbeeld beeldkwaliteit levenskracht bomen (CROW, 2018) 

Bij het meten van de kwaliteit is het volgende meegenomen. 

Schoon: 
Het gaat er hierbij om of de openbare ruimte schoon en netjes is. Bij dit onderdeel wordt gekeken naar de volgende elementen: 
Verharding: Zwerfafval, onkruid en natuurlijk vuil (bladeren etc.);
Groen: Zwerfafval, onkruid, bladafval;
Meubilair: graffiti, aanplakbiljetten, natuurlijke aanslag (bijv. algen); 
Speelvoorzieningen: graffiti, aanplakbiljetten, natuurlijke aanslag (bijv. algen); 
Civiele kunstwerken: graffiti, aanplakbiljetten, natuurlijke aanslag (bijv. algen) op civiele kunstwerken zoals bruggen en beschoeiing;
Water: zwerfafval, vegetatie in water; 
Afvalbakken: graffiti en aanplakbiljetten, natuurlijke aanslag (bijv. algen) en vullingsgraad afvalbak.

Heel en veilig:  
De meting heeft ook in beeld gebracht of er schade in de openbare ruimte aanwezig is. Deze schade kan invloed hebben op de uitstraling (beeld), de bruikbaarheid (comfort) en de veiligheid van de openbare ruimte. 
Verharding: o.a. scheuren, spoorvorming en verzakking van asfalt en elementenverharding, halfverharding en de zichtbaarheid van de wegmarkering; 
Groen: o.a. snoeibeeld, beschadigingen, vitaliteit, kaal oppervlak, overgroei over verharding van al het groen in de openbare ruimte;
Meubilair: o.a. scheefstand, beschadigingen, loszittende of ontbrekende delen, rotting; 
Civiele kunstwerken: o.a. gaten, scheuren, rotting, beschadigingen, scheefstand, verzakking van met name bruggen en beschoeiing;
Water: niet van toepassing;  
Afvalbakken: o.a. scheefstand, beschadigingen, loszittende of ontbrekende delen. 

Alle vijf de onderhoudsniveaus zijn in de praktijk aan te treffen. Om het ambitieniveau te formuleren en eventueel voor te schrijven in een opdracht, gebruiken wij alleen de niveaus A, B en C. Niveau D kan een beheerder niet kiezen als ambitieniveau of eis, omdat voor dit niveau geen onderhoud nodig is. Niveau D is slechts bedoeld om te kunnen meten dat niveau C niet is behaald. Niveau A+ is vooral een opleveringskwaliteit (aanleg), die moeilijk voor langere tijd vast te houden is. De onderhoudsniveaus zijn in deze kwaliteitscatalogus zo veel mogelijk gerelateerd aan bestaande onderhoudsrichtlijnen voor wegverhardingen en aan het Warenwetbesluit attractie- en speeltoestellen (WAS). De onderhoudsniveaus voor verhardingen zijn afgeleid uit de richtlijnen, de waarschuwingsgrenzen en de visuele inspectie voor wegbeheer uit CROW-publicatie 146 en 147. 

De kwaliteitsniveaus (geldend is na de Strategische Heroriëntatie: wettelijke zorgplicht) zijn in financiële zin vertaald in de begroting (zie ook programma 2). De hierna volgende tabel geeft weer wat de budgetten zijn voor onderhoud (interne uren en derden), overig (kapitaallasten, belastingen etc.) en voor vervanging en reconstructie. De vervangings- en reconstructiemaatregelen worden daarbij gedeeltelijk via investeringen gefinancierd. Daarnaast zijn investeringen opgenomen die worden afgeschreven. In de tweede kolom staan de investeringen 2023. Op grond van het in deze bijlage opgenomen overzicht autoriseert uw raad de kredieten.

In totaal beheert gemeente Woerden een areaal met een vervangingswaarde van meer dan 500 miljoen euro. Vervangingswaarde is, net als bij een auto, de actuele waarde van het object. In de onderstaande tabellen zijn de totale hoeveelheden van het areaal gegeven. Hierbij wordt per onderdeel de vervangingswaarde getoond. 

Wegen 

 Groen 

Onderdeel	Hoeveelheid	eenheid	Vervangingswaarde
Bomen	30.000	stuks	€ 20 mln
Beplanting	670.000	m2	€ 10 mln
Gras	2.435.000	m2	€ 3,5 mln
Totale vervangingswaarde			€ 33,5 mln

Civiele kunstwerken 

Onderdeel	Hoeveelheid	eenheid	Vervangingswaarde
Fiets- voetgangersbruggen	173	stuks	€ 14,5 mln
Vaste verkeersbruggen (alle verkeer)	100	stuks	€ 22 mln
Beweegbare bruggen (alle verkeer)	5	stuks	€ 16 mln
Damwandconstructies hout	17.000	m	€ 10 mln
Damwandconstructies kunststof	14.000	m	€ 11 mln
Damwandconstructies beton en staal	7.000	m	€ 15 mln
Kademuren	2.500	m	€ 7 mln
Onderdoorgangen (alle verkeer)	5	stuks	Onbekend
Fietstunnels	3	stuks	€ 4 mln
Steigers	92	stuks	€ 1 mln
Afmeervoorzieningen	ca. 750	stuks	€ 0,5 mln
Pontje	1	stuks	€ 0,5 mln
Geluidsschermen	600	m	€ 0,5 mln
Wegfundering De Kanis	1	Stuks	€ 10 mln
Totale vervangingswaarde			€ 112 mln

Diverse meubilair

Onderdeel	Hoeveelheid	Eenheid	Vervangingswaarde
Verkeerspalen	5.800	stuks	€ 0,5 mln
Verkeersborden	9.100	stuks	€ 0,5 mln
Hekwerken	31.500	stuks	€ 1 mln
NBd-borden	136	stuks	€ .3 mln
Dynamische zakpalen	2	stuks	€ 0,05 mln
Evenementeninstallaties	20	stuks	€ 0,6 mln
Overig	13.817	stuks	€ 3,5 mln
Speelplekken	224	stuks	€ 4,2 mln
Verkeersregelinstallaties	5	stuks	onbekend
Totale vervangingswaarde			€ 10,6 mln

Water

Onderdeel	Hoeveelheid	eenheid	Vervangingswaarde
Waterloop	1.965.046	m2	geen
Beschoeiingen	99.775	m2	€ 21 mln
Totale vervangingswaarde			€ 21 mln

Openbare verlichting 

Onderdeel	Hoeveelheid	eenheid	Vervangingswaarde
Armaturen	11.473	stuks	€ 6,5 mln
Lichtmasten	10.516	stuks	€ 12 mln
Kasten (‘eigen net’)	26	stuks	€ 2,0 mln
Totale vervangingswaarde			€ 20,5 mln

Ad a: IBOR 

1.    Verharding (wegen), straatreiniging (inspectie om het jaar)
Voor het wegenonderhoud wordt op basis van de meeste actuele resultaten uit de weginspectie (d.d. zomer 2022) en het geldende wegenbeheerplan het benodigde onderhoud bepaald. Hierin zijn de doelstellingen vanuit het IBOR vertaald in concrete maatregelen. In dit laatste jaar van het beheerplan wordt proactief ingezet op het verder voorkomen van achterstallig onderhoud en het beheersbaar houden van de veiligheid. Tevens zijn de resultaten van de taskforce verwerkt in het onderhoudsprogramma. Het wegonderhoud wordt zo goed mogelijk afgestemd op het onderhoud van de rest van de openbare ruimte (groen, civiele kunstwerken, beschoeiingen en riolering). De in de tabel opgenomen budgetten zijn inclusief het ophogen van de verharding in zettingsgevoelige gebieden. 

2.    Groen en speelvoorzieningen (jaarlijkse inspectie)
Ook voor het onderhoud van het groen en de speelvoorzieningen gelden de beleidskaders vanuit het IBOR. 

Groen: Daarnaast zijn het Groenblauwe Omgevingsplan en de periodieke inspecties de basis waarop het onderhoud wordt uitgevoerd. Het onderhoudsniveau wordt afgestemd op de omgeving en er wordt proactief ingezet op het voorkomen van achterstallig onderhoud in de toekomst. 

Onkruidbestrijding op verharding: Sinds 2016 is het gebruik van chemische middelen op verharding niet meer toegestaan. Binnen de gemeente Woerden is gekozen voor het borstelen en af en toe branden van de verharding.

Speelplaatsen: Het regulier onderhoud van de speelplaatsen vindt plaats conform de doelstellingen vanuit IBOR en op basis van het Uitvoeringsplan Spelen 2017-2029. 

3.    Overig meubilair (vijfjaarlijks)
Het overige meubilair wordt onderhouden conform de doelstellingen vanuit IBOR, geldende richtlijnen en het beheerplan Meubilair. En bij vervanging wordt wanneer mogelijk gekozen voor een circulaire invulling. 

4.    Beschoeiingen (vijfjaarlijks)
Onderhoud en vervanging worden ingepland op basis van inspectie en de wettelijke zorgplicht, het Groenblauw Omgevingsplan en het Beheerplan Groenblauw. 

5.    Civiele kunstwerken (vijfjaarlijks)
Civiele kunstwerken (bruggen, tunnels, steigers e.d.) worden beheerd conform de wettelijke zorgplicht. De kwaliteit wordt gebaseerd op basis van inspecties en het beheerplan kunstwerken. 

Ad B: Riolering
Eind 2022 is het eerste Gemeentelijk WaterbeleidsPlan 2018-2022 (GWP) vervangen door het Beleidsplan Gemeentelijk Water en Klimaatbestendig 2023-2027 (GWK). Dit is een strategisch beleidsplan waarin de invulling van het gemeentelijk waterbeheer en klimaatbestendige maatregelen staan beschreven. Het belangrijkste en kostbaarste middel voor het gemeentelijk waterbeheer zijn de riolering en bijbehorende voorzieningen. In het GWP zijn de aanwezige voorzieningen, beheer (onderhoud) en vervanging van de voorzieningen, de verbetermaatregelen en een overzicht van de financiële gevolgen opgenomen. 

Op basis van het GWK, het beheerplan Riolering en het beheerplan Wegen wordt de riolering onderhouden, hersteld en waar nodig vervangen. Dit in het kader van het werk-met-werkprincipe. 

Ad C: Baggeren
Het baggeronderhoud vindt in 2023 plaats op basis van het Groenblauw Omgevingsplan, afspraken met het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden en het beheerplan Groenblauw. Met name het onderdeel PFAS krijgt vanaf dit jaar nadrukkelijke aandacht. In overleg met het waterschap is een aanpak geformuleerd om tegen reële maatschappelijke kosten aan de normen te kunnen voldoen. 

Ad D: Sportvelden/sporten in de openbare ruimte 
Het onderhoud van de sportvelden wordt uitgevoerd conform het Sport- en speelbeleid uit 2015 en de keuzes uit de taskforce. In 2023 wordt wederom extra aandacht gegeven aan het faciliteren van sporten/bewegen in de openbare ruimte. 

Begraafplaatsen 
De gemeentelijke begraafplaatsen worden op kwaliteitsniveau B/C onderhouden. Entrees of andere gezichtsbepalende plekken op een begraafplaats worden voor het onderdeel 'schoon' onderhouden op kwaliteitsniveau B. De basis voor het beheer en onderhoud van de gemeentelijke begraafplaatsen is het Beleidsplan Gemeentelijke Begraafplaatsen Woerden 2020-2030. Op basis van dit beleidsplan zijn de geldende verordeningen aangepast en wordt ingezet op een kostendekkende exploitatie van begraven. In het beleidsplan is tevens een aanpak beschreven hoe de gemeente in de toekomst wil omgaan met veranderende behoeften omtrent afscheid, herdenken en lijkbezorging.  

Gemeentelijk vastgoed

Uitgangspunt voor het onderhoud aan het gemeentelijk vastgoed is het meerjaren-onderhoudsplan, gebaseerd op de NEN 2767. Het beleidsniveau voor de uitvoering is conditiescore 3 (wat overeenkomt met ongeveer het cijfer 6,5 op een schaal van 10). De actuele gemiddelde jaarlijks benodigde middelen voor uitvoering van het onderhoud bedragen ca. € 1,7 miljoen. De jaarlijkse begrotingslast voor het uitvoeren van onderhoud bedroeg ongeveer € 1,31 miljoen. Omdat er dan sprake zou zijn van een tekort in meerjarenperspectief, zou dit bij ongewijzigd beleid op termijn resulteren in een uitputting van de Bestemmingsreserve onderhoud gemeentelijk vastgoed. In de begroting van 2023 is daarom een structurele verhoging van de begrotingslast opgenomen om te borgen dat er in meerjarenperspectief voldoende dekking is voor de uitvoering van het planmatig onderhoud .

Met ingang van 2021 is het meerjaren-onderhoudsplan ten behoeve van het gemeentelijk vastgoed voor de periode 2021-2030 volledig geactualiseerd en omgezet naar een duurzaam meerjaren-onderhoudsplan (DMOP). Via het DMOP wordt inzichtelijk gemaakt welke duurzame keuzes gemaakt kunnen worden bij regulier vervangingsonderhoud op natuurlijke vervangingsmomenten. Voorbeelden van dergelijke duurzame keuzes zijn het gebruik van duurzaam materiaal, duurzame vervanging van componenten of onderdelen van installaties en het aanbrengen van isolatie bij vervanging van dakbedekking.

Extra investeringen die nodig zijn om gebouwen energieneutraal te maken of om het energielabel met stappen te verbeteren, zijn niet in het DMOP opgenomen. Dergelijke maatregelen vragen om aparte besluitvorming door de gemeenteraad. Het geactualiseerde meerjaren-onderhoudsplan wordt in Q4 2022 ter vaststelling aan de gemeenteraad aangeboden.